Projeye Destek

PADİŞAH VERMEDİ, ÇALDINIZ

ÖMER ERBİL

Her hafta bu köşeden arkeoloji, tarih, mimarlık, sanat tarihi, eski eser kaçakçılığı, sit alanları, kültür varlıklarının korunması konularında yazacağım. Kah suya sabuna dokunacağım, kah nalına mıhına vuracağım. Hakka riayet edip, haksızlığa karşı duracağım. Yunus Emre ne güzel demiş; ‘’Kader gayrete aşıktır!’’ Köşenin mottosu da bu olacak.

İlk konumuz yaşadığımız coğrafyanın eski eser kaçakçılığı ile mücadelesi olsun istedim. 1869 yılında çıkarılan Asarı Attika Nizamnamesi’nden bugüne geçen sürede gerek Osmanlı gerekse Türkiye Cumhuriyeti eski eser kaçakçılığı ile ciddi mücadele verdi. Söylendiği gibi ‘’Bu taşlardan bizde çok var’’ algısının da doğru olmadığı Osmanlı Arşivleri karıştırıldıkça ortaya çıktı. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ali Sönmez’in Troya Hazineleri ve Bergama Zeus Sunağı araştırmaları da bunun ispatı oldu. Prof. Sönmez, yıllar süren Osmanlı arşiv vesikalarına dayandırarak ortaya koyduğu araştırmalarıyla, Batı’daki ‘’Bunları bize padişah fermanı ile verdiler’’ yalanını da yüzlerine vurdu.

HEM CALVERT’E HEM DE OSMANLI’YA İHANET ETTİ

Ne buldu Prof. Sönmez? Dünyanın, “Troya’nın kaşifi, kahraman, büyük arkeolog” diye lanse ettiği Heinrich Schliemann’ın, hiç de anlatıldığı gibi olmadığını vesikalarla ortaya çıkardı. Troya’yı ilk bulan Schliemann değil Frank Calvert’ti. Çanakkale’de konsolos olan ve aynı zamanda arkeoloji ile ilgilenen Calvert, Troya’yı Schliemann’dan önce bulmuş, kazmıştı bile. Ancak, ekonomik zorluklar nedeniyle kazılara devam edecek para bulamadığından kazıyı yarım bırakmıştı. Schliemann 1869 yılında Troya’yı keşfetme hayaliyle geldiği Çanakkale’den eli boş döneceği sırada Atina’ya gidecek gemiyi kaçırınca kaldığı otel de Calvert ile tesadüfen tanışmış ve onun verdiği bilgilerle bir yıl sonra Troya’yı kazmaya başlamıştı. Söz verdiği halde Calvert’e kazık atıp, onu kazının dışında tutmuştu. Schliemann sadece Calvert’e değil kendisine iyi niyet gösterip kazı izni veren Osmanlı’ya da ihanet etti. Schliemann, 1869 Nizamnamesi’ne ve verilen kazı iznindeki teamüllere aykırı olarak bulduğu eserlerin paylaşımını da yapmamış, Nizamname’de bulunan ‘’Eserlerin yurt dışına çıkarılması yasak’’ maddesine rağmen gizli yollardan eserleri Atina’ya kaçırmıştı. Osmanlı, başına diktiği kazı komiseri Emin Efendi’nin verdiği bilgiler doğrultusunda durumdan haberdar oldu. Maarif Vekaleti, müfettiş İzzet Efendi’yi soruşturma yapmak üzere Çanakkale’ye gönderdi. Soruşturma raporuna göre Schliemann’ın eserleri ‘’Aşırdığı’’ yani çaldığı ayan beyan ortadaydı.

BİLİNEN İLK ESKİ ESER KAÇAKÇILIĞI DAVASI

Osmanlı Devleti, Avrupa’daki gazetelere ilan vererek Schliemann’ı tüm dünyaya hırsız ilan etti. Bu sebepledir ki eserleri British Museum ve Louvre müzelerine satmak istediyse de başarılı olamadı. Çünkü eserlerin çalıntı olduğu aşikardı. Osmanlı Devleti bununla da yetinmeyip Atina’da dava açtı. Eski eser kaçakçılığı ile ilgili dünyada bilinen en eski davaydı bu. Osmanlı Hariciyesi, Schliemann eserleri başka yere kaçırmasın diye de 500 Frank maaşla hafiye tuttu.

YUNAN MAHKEMESİ TAZMİNATI ÇOK BULDU

Yunan mahkemesi, Osmanlı’nın aleyhine karar verince bir üst mahkemeye temyize gitti. Mahkeme, Osmanlı Devleti’ni haklı bulmuştu ama Schliemann önceden haber almış olacak ki eserleri evinden kaçırmayı başarmış, Yunan kolluk güçleri Schliemann’ın evine yaptığı baskından eli boş dönmüştü. Osmanlı yine pes etmeyip bu defa Schliemann’ın mallarına ipotek koydurup tam 1 milyon Frank tazminat davası açtı. Yunan mahkemesi aylar sonra verdiği kararda Osmanlıyı haklı bulup tazminat miktarını 10 bin Frank’a indirdi.
İşte bu bilgilerin hemen tamamını biz Prof. Ali Sönmez’in araştırmasından, Osmanlı arşivlerinde sürdürdüğü çalışmadan öğrendik. Bu çalışmaların sayısı artıkça da Batı’nın asırlardır yönettiği ‘’Bunu bize padişah verdi’’ algısı çökecek, Schliemann gibi Carl Humann, Lord Thomas Bruce Elgin, Charles Thomas Newton, Julius Hardeg Loeytved gibi pek çok ismin hırsızlıkları ortaya dökülecektir.

Yazar: Ömer ERBİL
Ana Kaynağı: https://www.dha.com.tr/yazarlar/omer-erbil/padisah-vermedi-caldiniz-2013963